Vahan Tekeyan was an Armenian poet and intellectual born in Istanbul in 1878. He is regarded in Armenian literary circles as the “Prince of Armenian Poetry,” He passed away in Cairo Egypt in 1945. He was one of the leaders of the “Ramgavar” Party, and the editor of the Arev (Sun) newspaper published by the “Ramgavar” Party in Cairo Egypt.

I had read that Vahan Tekeyan had written some controversial editorials about the Turkish Armenian relations but have not read them. Since these days Armenian and Turkish relations are a “hot” topic, I thought it might be appropriate, or even educational, to read those editorials written 92 years ago by a highly respected Armenian poet and intellectual.

After a quick search through “grahavak blogspot” I found out that Vahan Tekeyan wrote 6 editorials written in beautiful Armenian language while he was the editor of the Արեւ newspaper in Cairo Egypt. The articles were written from March 6 to March 19 1931 in the following issues. #3681, #3683, #3685, #3687, #3689, 3691.

Right at the beginning, Tekeyan writes that the opinions expressed in the editorials were his own and not that of the “Ramgavar” Party, the newspaper publisher. Here is what he wrote.

“Չենք պահեր թէ փափուկ է այս նիւթին վրայ գրելը: Լաւգույն է որ սկիզբէն ըսենք, քիչ մը աւելի ազատութիւն ունենալու համար, թէ հետագայ կարծիքներուն համար «Արեւ»ի խմբագիրը պատասխանտու է անձնապէս՝ առանց իր պատկանած կուսակցութիւնը անկաժէ ընելու”: (The loose translations by me, although convey the essence of the editorials, but hardly reflect the beauty of the Armenian text).

“It is sensitive to write about this issue. But to be able to express my opinions more freely, it is better to say right from the beginning that the opinions expressed in these editorials are my personal opinions and I do not want to engage or implicate the Ramgavar Party that I belong to”

Here is what he wrote about being realistic and not emotional.

. Հայրենասիրութենէ պիտի չճառենք, մեր զգացումները պիտի չցուցադրենք, վրէժի խոսք պիտի չընենք՝ այն գերազանց նկատումով որ ան կուրցնող զգացում մըն է (Emphasis mine) մինչ մենք պէտք ունինք մեր բովանդակ յստակատեսութեան, հեռատեսութեան՝ այնպէս ինչպէս պատասխանատու վարիչներ կը մտածեն առանձին , հանդարտ ու պաղարիւն, եւ ըստ այնմ իրենց հետեւելիք ուղղութիւնը կ՛որոշեն:

Բացատրութիւն մը եւս: Մենք արիւնի եւ զենքի քաղաղականութեան կողմնակիցներէն չենք: Զգացման, նույն իսկ վարդապետութեան խնդիր չէ այս, այլ՝ նորէն՝ ազգային շահու: Մենք, որ մեր թիւին կէսը կորսնգուցինք արդէն, պէտք է ջանանք՝ ամէն բանէ առաջ մեր մէկ կաթիլ արիւնն անգամ խնայելու: Ոչ իսկ խորհինք զայն տալու հաւանակութեան մեր պատրաստակամութեան. ատով ինքզինքնիս պիտի խաբենք, յիմար խոսքեր պիտի ըսենք ու յիմար ձեռնարկներու մէջ պիտի մխրճուինք:

“I am not going to preach patriotism, get emotional, talk about vengeance, with the clear understanding that these are blinding emotions. What we need most is clear thoughts and farsightedness, the way responsible people think, and then calmly chart their future course of action“.

“Here is an explanation also. We are not in favor of the blood and weapons policy. This is not an emotional or even an ideological issue, rather, it is for the well-being of our nation. After losing half of our population we should strive to save every drop of our blood. We should not even think about the possibility of the willingness to shed our blood due to the fact that not only it is self-deceiving but also, it will lead us to say stupid things and get engaged in stupid acts”.

Here is what he wrote about leadership.

Երբ պատասխանատու պետական գործիչը իր ազգին արտաքին յարաբերութիւններու վրայ կը խորհի այս կամ այն ուղղութիւնը տալու համար անոնց, նկատտի կ՛արնէ ժողովրդային զգացումը բայց չի տարուիր անով: Պարտաւոր է նկատի առնել՝ նոյն իսկ յաջողութեանը համար իր ծրագրին. բայց տարուիլը ժխտումն է իր կոչումին. իսկ փայփայել եւ գրգռել այդ զգացումը՝ հաճելի ըլալու համար ժողովուրդին, անոր մոտ իր դիրքը ամրապնդելու, անկէ պատիւ եւ շահ վայելելու համար, գործն է ամենագէշ եւ ամենէն վնասակար գործիչին, որ իր ժողովուրդին համար աղէտ մըն է:

“When responsible state leaders do think about giving directions of the nation’s foreign relationships they take into consideration the people’s emotions but do not get carried on by them. They are obliged to take into consideration to succeed in their plans, but to get carried on by those emotions is the denial of their callings. Moreover, trying to pamper and stir the people’s emotions to please them for the sake of strengthening their own position, is the work of the most dangerous and harmful leader which is a disaster for the people”.

Here is what he wrote about the Turkish Armenian relationship.

Մեզի համար,  ցանկալի է որ Թուրքիոյ մէջ հանրապետական րեժիմը ամրապնդուի: (Then headed by reformist and secular president Kemal Ataturk) Մինչեւ անգամ ե՛թէ որեւէ յույս, ո՛եւէ ակնկալութիւն չունենանք անկէ, նորէն պիտի չափաւորենք մեր լեզուն եւ գրիչը, որովհետեւ հակառակը մեր տկարութիւնը շեշտելու կը ծառայէ: (Emphasis mine) Մեր կարծիքով, մեր հարաբերութիւնները չեն շտկուիր մէկ օրէն միւսը, բայց կրնան ժամանակի ընթացին այքան մը մեղմանալ՝ որ կարելի ըլլայ զայն շտկել: Ասոր համար անհրաժեշտ է սակայն՝ մեր գաղութները իրենց, մամուլով եւ բեմով հրաժարին միշտ միեւնույն բանը ըսելէ, միշտ մեր կսկիծը արծածելէ եւ միշտ այն պատրանքը ժողովրդին ներշնչելէ թէ պիտի կրնանք մենք մեր ձեռքով արդարութիւն եւ հատուցում ստանալ:

“It is better for us if the Republican regime is straightened in Turkey. Even if we have no hope or expectations from it, again we must restrain our voice and writings, because the opposite will emphasize our weakness. In my opinion, our relations cannot improve soon, but in time they can be improved enough that may lead to a better solution. For this, it is necessary that our diaspora communities through their newspapers and public meetings stop repeating the same things, stop always emphasizing our sorrows, and give the people the false hope that soon we will be able to get justice done and receive compensation”.

Here is what he wrote about the diaspora Armenians and Turks.

Գաղութահայութիւնը պէտք է դադրի, ըստ մէզի, խոսքով ալ՝ ինչպէս դադրած է գործքով՝ Թուրքիոյ դեմ երկրային պահանջներ դնելէ: (Emphasis mine) Իր պահանջները տարբեր են ու կը վերաբերին անհատական իրվունքներու եւ շահերու՝ զորս լսելի ընելու համար պէտք է նախ լռեցնել ժխորը: Այդ ժխորին մէջ, ատելութեան անզոր կատաղութիւնը միայն կը հնչէ մեր կողմէն, որուն պատասխանն ալ բուռն կ՛ըլլայ անշուշտ: Երբեք, այս ձեւով, կարելի չէ որ իրարու հետ յարաբերութիւն կամ խնդիր մը ունեցող ժողովուրդներ հասկացողութեան գան իրարու հետ՝ ո՛րքան ալ ժամանակ անցնի նախկին թշնամութիւններուն վրայ եւ փոխուած ըլլան պայմանները:

“Diaspora Armenians should stop also verbally asking what they have stopped doing actively, that is, to demand the return of the Armenian territories. Diaspora Armenian demands are different and are related to private rights and demands. But in order to do that, first, hatred in the people must be minimized. On our side, we hear only hatred and futile treats and of course, the reaction is also the same and even stronger. In this way, it is not possible to settle our issues no matter how long the time passes”.

Here is what he wrote about the preservation of the Armenian feeling in the Diaspora(s).

Ազգային զգացումը գաղութահայութեան մէջ վառ պահելու միջոցը՝ երբէք չի կրնար խաբէական միջոց մը ըլլալ: Ընհակառակն՝ խաբկանքը կը փութացնէ անոր ամէնէն գիտակից մասին ուծացումը: Ազգային զգացումը եւ ցեղին գոյութեան հաւատքը կրնանք պահպանել միմիայն  երկու միջոցներով – նախ, ներկայ հայաստանի մէջ ժողովուրդին աճովն ու եէրկրին շէննալովը, յետոյ,  ամէնուրէք մեր խելքին ու տաղանդին, մեր կրոնքին, լեզուին ու արուեստներուն հանդէպ մեր կողմէ գործոն մասնակցութեամբ մը …: (Emphisis mine)

“The means for the preservation of the national feeling in the Armenian diasporas can never be based on illusions. Contrary, illusions can only hasten the assimilation of some of the most knowledgeable people. The national feeling and the faith in the preservation of the Armenian existence can be made possible only in two ways – first, by the increase of the population of Armenia, and the development of the country, then, with our active participation in the preservation of our religion, language, and culture”.

Here is what he writes about the role that the Soviet government and diaspora could play.

Դժբախտաբար, սակայն, գաղութահյութիւնը Հայաստանի քաղաքացի չէ, ամէն բան է՝ բացի ատկէ, եւ ընդունելով հանդերձ որ պետական խնդիրներու մասին Հայաստանի կառավարութիւնն է (իր մաս կազմած Խորհրդային Միութեան մէջէն) Թուրքիոյ հետ խոսելու իրավասութիւնն ունեցող իշխանութիւնը, կը նկատէ որ ինքը ունի ուղղակի ուրիշ ընելիքներ՝ Թուրքիոյ հետ իր անկախ գործերուն եւ խնդիրներուն կարգադրութեանը համար: Ահա՛ այդ տեսակէտով իր գործադրելիք առաջին միջոցն է ստեղծել, հեռուէն այն խաղաղ մթնոլորտը որ պիտի թույլ տայ ոչ շատ հեռաւոր ապագայի մը մէջ շտկել հայ եւ թուրք յարաբերութիւնները.

Մենք խաղաղասէր ենք ու պէտք է այսուհետեւ խաղաղասէր ըլլանք ազգովին: Այս մասին ո՛չ մէկ վերապահում ունինք: Կռիւն ու արիւնահոսութիւնը – հավասարապէս  մեր եւ հակառակորդի՝ թշնամիի արեան հեղումը – ըլլա՛յ կանոնաւոր պատերազմի կամ ըլլայ դաւադրական եէղանակով, մեր ապագայի բոլոր ծրագիրներէն դուրս մնալու են իսպառ:

“But, unfortunately, the Diaspora Armenians are not citizens of Armenia. They are everything but that. Despite the fact that the official authority to talk to the Turkish government is the government of Armenia (through the Soviet Union that Armenia is part of) but diaspora Armenians have other things to do and independently settle with Turkey. In this regard, the first thing to do is to help create peaceful conditions that will enable us in not too distant future, to improve the communication between Turkey and Armenia”.

“We are peaceful people and from now on we must strive to become peaceful nationwide. War and bloodshed – equally our, and the enemy’s bloodshed – be it during the war, or through conspiratory means, should remain out of our future intentions for good”. Cannot be said any better. THANK YOU

Let me finish by saying I admire Tekeyan’s intellectual integrity and the courage to eloquently articulate the above ideas a mere 16 years after our greatest tragedy, the “MEDZ YEGHERN”. I think they are as relevant today as they were then. THANK YOU AGAIN.

Zohrab Baibo Sarkissian